Boże objawienie w rozumieniu Islamu

Mohammad Ali Shomali

(„Księgi święte a słowo Boże”, Biblioteka Ekumenii i Dialogu, Kraków 2005)

بسم الله الرحمن الرحيم

Nikt spośród wyznawców religii pochodzących od Abrahama nie ma wątpliwości, że Bóg przekazał niektórym ludziom, których znamy jako Proroków, polecenie, aby prowadzili ludzkość ku szczęśliwości. W swoim referacie spróbuję pokrótce odnieść się do głównych elementów rozumienia przez muzułmanów tego przekazu w ogólności, a Bożego przekazu skierowanego do Proroka Muhammada w szczególności.

Definicja wahy

Dla większej precyzji w rozumieniu poglądu Islamu na Boże objawienie czy słowo Boże trzeba zapoznać się z terminem wahy. W języku arabskim pojęcie to dosłownie oznacza szybki i ukryty przekaz wiadomości za pomocą gestu, pisma czy natchnienia. Słowo to było używane w tym znaczeniu zarówno przed Islamem (np. w poezji), jak i po nadejściu Islamu. Istnieje także sens fachowy, w którym używa się słowa wahy dla oznaczenia „przekazu Bożego skierowanego do proroków”. Jak zwykle, relacja pomiędzy dwoma znaczeniami jest oczywista: znaczenie fachowe jest specyficznym i sprecyzowanym przypadkiem znaczenia dosłownego. Innym przykładem jest termin salāt, który pierwotnie oznaczał „wołać”, a później zaczął oznaczać modlitwę rytualną.

Słowo wahy lub jeden z pokrewnych mu wyrazów pojawia się w Koranie 78 razy i jest używane w swym szerokim znaczeniu. Z wyjątkiem pięciu, wszystkie przypadki użycia odnoszą się do Boga jako dawcy przesłania[1]. Od razu nasuwa się myśl, że w Koranie pojęcia tego używa się przede wszystkim w stosunku do Bożego objawienia, chociaż mamy tutaj również do czynienia z bardziej ogólnym znaczeniem jako przekazu jakiejkolwiek wiadomości. Badając wersety, w których termin wahy lub słowa mu pokrewne są użyte na oznaczenie boskiego aktu przekazu przesłania, można je sklasyfikować według tego, kto jest odbiorcą, w następujący sposób:

1. Prorok Muhammad. Jest paradygmatycznym odbiorcą wahy według Koranu. Blisko połowa przypadków, w których termin wahy lub pokrewne są użyte w Koranie, odnosi się do niego.
2. Prorocy żydowscy, spośród których Mojżesza wspomina się najczęściej.
3. Uczniowie Jezusa i matka Mojżesza.
4. Aniołowie.
5. Pszczoła.
6. Niebiosa.

Jak widać, wahy nie jest zastrzeżona dla proroków, lecz używa się tego słowa w ogólniejszym sensie, odnosząc je do różnych rodzajów przewodnictwa danego stworzeniom przez Boga. A ponieważ Jego Boże kierownictwo obejmuje wszystko, Jego wahy dotyczy wszystkich form stworzenia. Koran naucza, że mądry Bóg zapewnił swemu stworzeniu kierownictwo, tak by każde mogło osiągnąć stosowną dla siebie doskonałość. Pierwszą formą Bożego przewodnictwa jest wewnętrzne i instynktowne pouczenie, wrodzone wszystkim istotom. To od Boga każde stworzenie otrzymało swą formę i naturę, łącznie z wolną wolą i mocą człowieka. Bóg przeznaczył wszystkiemu wszelkie środki i możliwości rozwoju. Koran mówi:

On [Faraon] powiedział: „A kto jest waszym Panem, o Mojżeszu?” On [Mojżesz] powiedział: „Pan nasz to Ten, który dał każdej rzeczy kształt, następnie poprowadził drogą prostą”[2] (20: 49,50)

Wysławiaj imię twego Pana, Najwyższego, który stworzył i ukształtował harmonijnie, który wyznaczył los i poprowadził (…)[3] (87:1-3)

Z drugą formą Bożego kierownictwa mamy do czynienia wtedy, gdy Bóg posyła ludziom proroków i przekazuje im Boskie księgi, by dowiedzieli się, jaki jest cel stworzenia ich i jak mają zrealizować swój prawdziwy potencjał. Prorocy odsłaniają człowiekowi to, co leży poza dziedziną jego wiedzy i doświadczenia, wyjaśniają mu konsekwencje jego działań, potwierdzają i podtrzymują w człowieku to, co może on zrozumieć mocą swego umysłu, służą również jako wzór do naśladowania. Tak więc istoty ludzkie doznają dwóch rodzajów kierownictwa: kierownictwa powszechnego (al-hidāyat al-‘ammah), któremu podlegają wszystkie stworzenia i kierownictwa specjalnego (al-hidāyat al-khāssah ), które jest wyłącznie dla tych istot, które mają rozum i wolną wolę. W ten sposób, określany przez islamskich teologów jako wahy, Bóg komunikuje się z ludźmi przez proroków.

Po tym, co zostało powiedziane, możemy teraz powrócić do tych miejsc na kartach Koranu, gdzie pojawia się Boska wahy i sklasyfikować je według istoty przesłania:

– instynkt naturalny. Zwykliśmy podziwiać wspaniałe wyczyny małych owadów, takich jak np. pszczoły, mrówki, pająki[4]. To samo dotyczy praw natury, takich jak: grawitacja, ruch atomów, ruch planet. Wszystko to dzieje się za sprawą powszechnego ukierunkowania, jakie nadał Bóg[5].

– natchnienie. Niekiedy Bóg wzbudza pewne myśli lub inspiruje sposób działania u ludzi, którzy niekoniecznie są prorokami[6], na przykład czytamy w Koranie, że aby ocalić Mojżesza, Bóg natchnął (awhaynā) jego matkę, aby umieściła dziecko w rzece[7]. Natchnienie to nie było przekazane przez anioła ani też matka Mojżesza nie była prorokiem.

– Objawienie profetyczne. Dotyczy wyłącznie proroków, a jest o nim mowa w Koranie ponad 70 razy[8]. I tak na przykład czytamy:

I tak objawiliśmy tobie Koran arabski, abyś ostrzegł Matkę miast [Mekkę] i tych, którzy mieszkają wokół niej; i abyś ostrzegał, że w Dniu Zebrania – co do jego nadejścia nie ma wątpliwości – jedni znajdą się w Ogrodzie, a drudzy w płomieniach! (42:7)

Przez objawienie tobie tego Koranu My przekażemy tobie najpiękniejsze opowiadanie, chociaż byłeś wśród niedbałych” (12:3)

Jest to najdoskonalsza forma Bożego przekazu. Od czasu nadejścia Islamu, kiedy został wprowadzony Koran, muzułmanie uważają go za przykład fenomenu objawienia profetycznego. Według wierzeń Islamu to nie tylko Koran, ale także inne Boskie księgi, takie jak Tora, Ewangelia i Psalmy Proroka Dawida są przykładami tego połączenia pomiędzy Bóstwem a ludzkością.

Odniosę się teraz do kilku aspektów objawienia profetycznego:

1. Bezpośrednie zwrócenie się Boga i otrzymanie Jego przesłania i objawienia wymaga bardzo wysokiej zdolności. Bóg jest najczystszy i jedynie czyste serca mogą w pełni pojąć Jego przesłanie. Prorok Muhammad powiada:

Bóg nie posyła proroka (nabiyy) ani apostoła (rasūl), jeżeli nie udoskonalił on swego intelektu i jeżeli jego intelekt nie przewyższył wszystkich innych w całym jego narodzie.[9]

Imam Hasan Askari, jedenasty Imam Szyicki, mówi natomiast:

Zaprawdę, Bóg widział, że serce Muhammada było najdoskonalsze i najbardziej pojemne, dlatego wybrał go na Proroka.[10]

2. Prorocy są w pełni świadomi skierowanego do nich Bożego przekazu. Nigdy nie wątpią w prawdziwość tego, co zostało im objawione. To bardzo ważny aspekt szyickiej doktryny objawienia. Zurarah, znany i zaufany towarzysz Imama Sadiqa, szóstego Imama, zapytał go, w jaki sposób Prorok upewnił się, że otrzymał autentyczne objawienie i że nie była to szatańska pokusa. Imam odpowiedział:

Zaprawdę, kiedy Bóg wybiera swojego sługę na proroka, daje mu ufność i pokój, tak, że to, co otrzymuje od Boga, wygląda jak to co widzi własnymi oczami. [11]

W łonie Islamu nie ma jakichś szczególnych rozdźwięków co do znaczenia objawienia. Główne różnice, jakie znajdujemy w pismach uczonych szyickich, maja charakter epistemologiczny. Opierając się na przesłankach rozumu i objawienia szyici odrzucają jakiekolwiek opowiadania, które sugerowałyby, że Prorok Muhammad czy jakikolwiek inny prorok miał kiedykolwiek wątpliwość co do swojej misji. Gdyby Prorok nie miał pewności, czy jest prawdziwym prorokiem czy nie, a potem został upewniony o tym przez kogoś innego, byłoby to zupełnie niezgodne z koraniczną koncepcją profetyzmu.

3. Chociaż otrzymanie Boskiego objawienia jest darem niezwykłym, żadną miarą nie powinno być traktowane jako zjawisko dziwne, wątpliwe czy podejrzane. Koran powiada:

Czy to jest dziwne dla ludzi, że objawiliśmy jednemu spośród was: „Ostrzegaj ludzi i głoś radosną wieść tym, którzy uwierzyli, iż będą mieli zasługę szczerej wierności u swego Pana”? Mówią niewierni: „To na pewno jest czarownik”. (10:2)

W historii ludzkości było wielu proroków, którym przekazał Bóg swoją wahy. Pierwszym prorokiem był Adam, a ostatnim Muhammad, Pieczęć Proroków (33:40). Koran mówi:

Zaprawdę, objawiliśmy tobie, tak jak objawiliśmy Noemu i prorokom po nim; i jak objawiliśmy Abrahamowi i Isma`ilowi, Izaakowi i Jakubowi, jak i pokoleniom, Jezusowi, Hiobowi i Jonaszowi, Aaronowi i Salomonowi; a Dawidowi daliśmy Psalmy. I posłańcom – o których opowiadaliśmy tobie poprzednio, i posłańcom – o których ci nie opowiadaliśmy – a Bóg przemawiał jasno do Mojżesza – i posłańcom – zwiastującym i ostrzegającym, aby ludzie nie mieli przeciwko Bogu żadnego dowodu, po posłańcach. Bóg jest potężny, mądry![12] (4:163-165)

W sumie Koran wymienia 25 proroków i stwierdza, że było ich wielu więcej (40:78). Dzięki wskazówkom hadisów muzułmanie wierzą, że było na świecie 124 tysiące proroków. Do najwybitniejszych spośród nich należą: Noe, Abraham, Mojżesz, Jezus i Muhammad. Nazywa się ich Ulū al-‘Azm, czyli ludźmi o wielkiej determinacji. Wszyscy prorocy otrzymali Boże objawienie. Koran mówi: „My przed tobą posyłaliśmy tylko ludzi spośród mieszkańców miast, którym zsyłaliśmy objawienie” (12:109). Jednakże nie znaczy to, że im wszystkim przekazano księgi. Koran mówi, że poza nim istnieją cztery inne Księgi Niebiańskie: Księga Abrahama (87:19), Psalmy Dawida (4:163 i 17:55), Tora Mojżesza (2:87; 3:3,4; 6:91; 6:154), a także Ewangelia Jezusa (5:46). Nie oznacza to koniecznie, że nie było innych ksiąg, ale z pewnością było wieku proroków, którzy nie otrzymali ksiąg i głosili księgę poprzedniego proroka.

4. Całość przesłania otrzymanego przez proroków jest spójna i homogeniczna. Muzułmanie wierzą, że harmonia i spójność Bożego stworzenia rozciąga się na Jego objawienia. Boskie przesłania przekazywane ludziom przez Jego posłańców także cechuje harmonia. Skoro zostają objawione przez tego samego Boga odbiorcom (istotom ludzkim), którzy mają tę samą naturę i autentyczną potrzebę poznania drogi do możliwie największego szczęścia i zbawienia – muszą mieć podobną naturę. Oczywiście, w zależności od różnych uwarunkowań i czynników pewne szczegóły mogą ulec zmianie.

Tak więc, muzułmanie potwierdzają wszystkich proroków i wierzą w nich, jak również uważają wszystkich wierzących w Boga za członków tej samej wspólnoty wiary:

Posłaniec i ludzie wierzący uwierzyli w to, co im zostało zesłane od ich Pana. Wszyscy uwierzyli w Boga i w Jego aniołów, w Jego Księgi i w Jego posłańców. My nie czynimy żadnej różnicy między żadnym z Jego posłańców! Oni powiedzieli: „Usłyszeliśmy i posłuchaliśmy! Twoje przebaczenie! Panie nasz! Do Ciebie zmierza wędrowanie”. (2:285)

5. Różne sposoby otrzymywania Bożego przekazu przez proroków można zrozumieć na podstawie poniższego fragmentu:

I nie zostało dane żadnemu śmiertelnikowi, aby przemawiał do niego Bóg inaczej, jak przez objawienie albo też spoza zasłony, albo przez posłańca; i jemu objawia – za Swoim zezwoleniem – to, co chce. Zaprawdę, On jest wyniosły, mądry! W ten sposób objawiliśmy tobie [Muhammadowi] Ducha pochodzącego od Naszego rozkazu. (42:51-52)

Opierając się na tym wersecie i na narracjach islamskich, uczeni islamscy wyróżnili trzy różne metody Bożej komunikacji z prorokami:

1. Dwa rodzaje przekazu bezpośredniego:
2. Przez zasłonę. Nie jest to oczywiście zasłona materialna, lecz zasłona Światła. Wedle przekazu Islamu Prorok powiedział:

1. sugestia przekazana przez Boga do serca lub umysłu proroka, dzięki której rozumie on istotę przesłania niezależnie od tego, czy jest nim nakaz czy zakaz, wyjaśnienie czy wielka prawda;
2. przekaz werbalny, w którym słowa Boże przekazane są w ludzkim języku.

„Jego zasłoną jest Światło: jeśliby ja usunął, wówczas królewski blask Jego oblicza z pewnością pochłonąłby wszystko, co pojawiłoby się w zasięgu Jego Wzroku.” W tym sposobie przekazu prorok słyszy głos lecz nie widzi tego, do kogo głos należy. Porównywano to do słyszenia głosu osoby zza kurtyny. W ten sposób otrzymał od Boga objawienie prorok Mojżesz na Górze Synaj. Podobnie Prorok Muhammad w Noc Wniebowzięcia (Noc Mi’raj)[13].

(3)Przez Posłańca (rasūl) – anioła Gabriela, poprzez którego objawienia zostały dane świętemu Prorokowi. Prorok Muhammad zwykle otrzymywał objawienie w ten sposób. Koran powiada:

To jest objawienie Pana światów! Z nim zeszedł Duch wierny na twoje serce, abyś był w liczbie ostrzegających w języku arabskim, jasnym. (26:192-195)

Powiedz: „Otóż kto jest nieprzyjacielem Gabriela?!” Przecież to on zesłał go na twoje serce, za zezwoleniem Boga; dla potwierdzenia prawdziwości tego, co było zesłane przed nim, jako drogę prostą i radosną wieść dla wierzących. (2:97)

6. Muzułmanie opierają swą wiarę w kanoniczność Koranu na podstawach historycznych i na fakcie chronienia Koranu przez Boga:

Zaprawdę, My posłaliśmy napomnienie i My jesteśmy jego stróżami! (15:9)

(…) to jest Księga wspaniała! Nie przenika do niej fałsz z żadnej strony. To jest objawienie pochodzące od mądrego, godnego chwały! (41:41-42)

7. Przesłanie rodzi się z wiedzy Bożej, tak więc z pewnością jest prawdziwe i całkowicie czyste:

Lecz Bóg zaświadczy o tym, co zesłał tobie! Zesłał on to w pełni Swojej wiedzy. I zaświadczą aniołowie. A Bóg wystarczy jako świadek” (4:166)

Posłańca, który przynosi przesłanie z góry, to znaczy Gabriela, darzy się zaufaniem. Podobnie odbiorcę przesłania, który staje się posłańcem do ludzi. Prorok odgrywa pod tym względem bierną rolę, to znaczy nie dodaje nic ze swej osobowości do tego, co zostało objawione. Działa jedynie jako czysty przekaźnik. Koran wyraźnie odrzuca jakąkolwiek możliwość dodania czegokolwiek do Koranu przez Proroka:

A gdyby on wymyślił przeciwko nam jakieś słowa, to schwycilibyśmy go za jego prawą rękę i przecięlibyśmy mu tętnicę. I nikt z was nie mógłby temu przeszkodzić. To, jest zaprawdę, przypomnienie dla bogobojnych! Zaprawdę, My wiemy, że niektórzy z was uważają to za kłamstwo. Zaprawdę, to jest nieszczęście dla niewiernych! Oto jest pewna prawda! Wysławiaj więc imię Twojego Pana, Potężnego! (69:44-52)

8. W przypadku Koranu objawienie z pewnością zawarło rzeczywiście użyte słowa. Koran dosłownie oznacza coś, co da się czytać. Tak więc musi składać się ze słów. W czasie pierwszego z danych mu objawień do Proroka zostaje skierowana prośba:

Głoś! w imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej! Głoś! Twój Pan jest najszlachetniejszy! Ten, który nauczył człowieka przez pióro; nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział. (96:1-5)

Świadczy to o tym, że zostało mu objawione pismo, które można było przeczytać. Chociaż arabskie słowo qa-ra-‘a oznacza też czytanie lub recytowanie z pamięci, to można użyć go jedynie wtedy, kiedy w podtekście chodzi o jakiś tekst lub pismo[14]. Należy rozumieć, że o tym samym fakcie mowa, jeśli w wersetach Koranu pojawia się termin kitāb lub pokrewne dla określenia objawionego przesłania. Czytamy na przykład:

Alif. Lam. Ra. Oto Księga, której znaki są utwierdzone, następnie jasno przedstawione. (11:1)

Objawienie Księgi – nie ma co do tego żadnej wątpliwości – pochodzi od Pana światów. Może oni powiedzą: „On ją wymyślił!”? Wcale nie! To jest prawda od twego Pana, abyś ostrzegał ludzi, do których nie przyszedł przed tobą żaden ostrzegający. Być może, oni pójdą drogą prostą. (32:2-3)

Objawienie Księgi pochodzi od Boga, Potężnego, Wszechwiedzącego. (40:2)

Ten sam fakt należy widzieć w tych wersetach Koranu, w których przedstawia się go jako Kalāmullāh, to znaczy jako Słowo albo Mowę Boga. Czytamy na przykład:

A jeśli ktoś z bałwochwalców poszukuje u ciebie schronienia, to daj mu schronienie, tak by mógł usłyszeć słowo Boga, a następnie doprowadź go do miejsca bezpiecznego. Tak się stanie, ponieważ to są ludzie, którzy nie wiedzą. (9:6)

Wiemy także, że treść objawienia została podana w języku arabskim:

To jest objawienie Pana światów! Z nim zeszedł Duch wierny na twoje serce, abyś był w liczbie ostrzegających w języku arabskim, jasnym. (26:192-195)[15]

To dlatego muzułmanie uważają, że tłumaczenia Koranu, jakkolwiek byłyby dokładne i doskonałe, pozostają tylko tłumaczeniami i żadną miarą nie należy ich uważać za Koran sam w sobie.

Stąd też ich rozumienie Koranu jest takie, że został on objawiony przez Boga Prorokowi co do słowa, w gotowej formie. Zadaniem Proroka było odczytać Koran ludziom, nauczać go i objaśniać, wprowadzać go w życie tak, by być przykładem dla tych, co chcą iść za Koranem, zaprowadzając w społeczeństwie jego naukę i system wartości. Jak inni Prorocy, także Prorok Muhammad używał języka swego ludu, by nauczać i wyjaśniać Pismo:

My wysyłaliśmy posłańców przemawiających tylko językiem swojego ludu, aby mogli jasno tłumaczyć. (14:4)

9. Koran został objawiony w języku prostym i jasnym, tak by ludzie mogli go zrozumieć i odnieść zeń korzyść. Czytamy w nim:

I uczyniliśmy łatwym Koran dla przypomnienia (…)

Werset ten powtarza się cztery razy w tym samym rozdziale (54:17, 22, 32, 40). Mówi też Koran:

My uczyniliśmy go łatwym, w twoim języku: być może, oni sobie przypomną! (44:58)

Daliśmy ludziom w tym Koranie wszelkiego rodzaju przykłady. – Być może, oni się opamiętają! – To jest Koran arabski, nie posiadający żadnej zawiłości, być może, oni będą bogobojni! (39:27-28)

10. Są też głębsze pokłady rozumienia Koranu, do których potrzebne jest dodatkowe pouczenie Koranu lub Sunny. Chodzi o miejsca, w których stosuje się tafsir. Tafsir w języku arabskim jest głębokim pojęciem, które dosłownie oznacza „odkryć” lub „odsłonić”. W sensie fachowym oznacza to wyjaśnić ukryte aspekty znaczenia tekstu. Czasami tekst zawiera różne możliwości znaczeń alternatywnych, wówczas zachodzi potrzeba interpretacji przy pomocy tafsir, aby wyjaśnić, jakie znaczenie mówca czy autor miał rzeczywiście na myśli. Niekiedy tekst posiada widoczne na pierwszy rzut oka jasne znaczenie, pod którym jednak może się kryć więcej warstw znaczeniowych, także o charakterze fundamentalnym. W takiej sytuacji tafsir oznaczałby akt odsłonięcia i wyeksponowania tych wewnętrznych znaczeń.

Prawdziwy tafsir musi być zdolny do ukazania relacji pomiędzy widocznym czy zewnętrznym znaczeniem a znaczeniem ukrytym czy wewnętrznym. Innymi słowy, tafsir, który można przyjąć to taki, który potrafi pokazać, w jaki sposób zewnętrzne i wewnętrzne znaczenie odnoszą się wzajemnie do siebie. Dlatego czasem mówi się o tafsir ta’wil, co dosłownie oznacza „odnosić się”. (Trzeba tu też zauważyć, że ta’wil używa się czasem w innych kontekstach).

Najlepszą metodą tafsir jest interpretacja Koranu za pomocą Koranu (tafsir al-Qur’an bil Qur’an). W tym rodzaju tafsir najważniejszym źródłem rozumienia Koranu jest sam Koran. Koran został objawiony jako „czytelna księga”, „przypomnienie” i jasny wykaz tego, czego istoty ludzkie potrzebują do swego szczęścia. Do ludzi zostaje skierowane zaproszenie, by zastanowili się nad Koranem; jeżeli tego nie uczynią, zostają obciążeni winą (np. wersety 4:82 i 38:29) – zakłada to możność rozumienia przez nich Koranu. Wielu ludzi uwierzyło w Islam po wysłuchaniu Koranu i stwierdzeniu, że jest on bardzo przekonywujący. Wiele hadisów podaje, że Prorok, cały jego dom i wszyscy towarzysze zachęcili muzułmanów, by zwrócili się ku Koranowi i skorzystali z jego kierownictwa.

Najwybitniejszym przykładem takiego komentarza do Koranu jest Al-Mizan fi Tafsir al-Qur’an al-Karim autorstwa ‘Allamaha Sayyeda Muhammada Hussayna Tabataba’i (1892-1981). We wstępie do Al-Mizan, a także w swej pracy The Qur’an In Islam („Koran w Islamie”) wyjaśnia metodę tafsir i sam stosuje ją w odniesieniu do 20 tomów Al-Mizan. Metoda ta została także przyjęta przez poprzednich egzegetów Koranu, jednak Al-Mizan ma wagę niepowtarzalną z racji swej jasnej i spójnej metodologii, wyjątkowej znajomości Koranu u autora, a także jego niekwestionowanej znajomości hadisów, teologii, mistycyzmu i filozofii. Był też człowiekiem bardzo uduchowionym. Z powodu doniosłego znaczenia Al-Mizan chciałbym zakończyć swój referat cytatem ze Wstępu do Al-Mizan napisanego przez męczennika Abu al-Qasim Razzaqiego:

„W swym komentarzu do Koranu ‘Allamah Tabataba’i dowodzi swej wielkiej oryginalności we wskazaniu przede wszystkim na bliskie powiązania wzajemne pomiędzy wersetami Koranu, a następnie wykazuje, że dzięki tej nieodłącznej koordynacji wersety koraniczne wyjaśniają i interpretują się nawzajem. Innymi słowy, ‘Allamah Tabataba’i rzucił światło na fakt, że niektóre partie Koranu stanowią interpretację innych. Dla zrozumienia i zinterpretowania wersetów powinniśmy szukać pomocy w samym Koranie”. Autor omówił problem interpretacji Koranu w swej książce Qur’an dar Islam („Miejsce Koranu w Islamie”). Po jasnym wykładzie tego tematu ‘Allamah Tabataba’i powiada, że prawdziwa egzegeza Koranu jest możliwa jedynie na drodze głębokiej kontemplacji wersetów i pod kierunkiem innych związanych z nimi wersetów Koranu, do których należy się odnieść. (…) Tę samą metodę zastosował Prorok (s) i Imamowie (a), o czym dowiadujemy się z ich nauczania. Prorok powiedział: „Niektóre wersety zostały objawione dla zweryfikowania innych wersetów”. Amir al-Mu’minin ‘Ali (a) powiedział: „Niektóre z wersetów mówią o innych wersetach – są dla nich świadectwem”.

Tłum. z jęz. ang. Violetta Reder