Sayyed Saeed Akhtar Rizvi
بسم الله الرحمن الرحيم
Istnieją pewne aspekty naszego życia pozostające poza zasięgiem naszej woli i możliwości. Najprostszym przykładem jest otrzymanie lekarstwa i wyleczenie się z choroby; zdobycie leku leży w naszej mocy ale wyleczenie nie należy już do nas.
Od narodzin aż do śmierci spotykamy setki takich warunków wykraczających poza naszą wolę, które są pod absolutną kontrolą Allaha. Jeden człowiek rodzi się w zamożnej i dobrze wykształconej rodzinie a drugi w rodzinie nomadów w prymitywnej cywilizacji. Oczywiście pierwszy z nich będzie miał więcej szans na materialny dobrobyt oraz rozwój intelektualny niż ten drugi. Jeden człowiek jest zdrowy i silny, drugi zaś chronicznie chory. Jeden rodzi się niewidomy, drugi widzi doskonale. Pierwszy w oczywisty sposób wykona więcej pracy niż drugi. Jeden człowiek dożyje osiemdziesiątki, drugi umrze w młodym wieku. Pierwszy będzie miał więcej czasu na spełnienie swoich planów, podczas gdy drugi być może nie zdąży nawet ułożyć sobie żadnych planów. Takie i wiele podobnych aspektów życia leżą poza kontrolą istot ludzkich. Takie sprawy poddane są Boskiej predeterminacji, zwanej Qada’ (los) lub Qadar (Boskie rozporządzenie).
Dlaczego Allah wybiera akurat takie a nie inne warunki życia dla konkretnego człowieka? Tego nikt nie jest w stanie powiedzieć na pewno. Wiele osób na próżno starało się znaleźć odpowiedź. Żadna teoria nie rozwiązuje tego problemu nawet częściowo. Jedyną odpowiedź przedstawia werset Quranu:
„On nie będzie zapytywany o to co czyni, a oni będą zapytywani.” (21:23)
Być może z tego powodu Amir al-Mu’minin Ali bin Abi Talib (pokój z nim) powiedział o qadar Allaha, iż
„jest to głęboki ocean, nie powinniście weń wchodzić”.
Możemy jednak być pewni, że za wszystkim co zostało zarządzone stoi jakiś dobry powód. Na czym opiera się to założenie? Przyjrzyjmy się tym rzeczom, które rozumiemy, jak system wszechświata, koordynacja różnych sił natury, nasz system biologiczny czy uwarunkowania na tej ziemi czyniące nasze życie przyjemnym. Wszystko to przekonuje nas, że Stwórca nie uczynił niczego bez dobrego powodu. Po takiej manifestacji Jego mądrości i wiedzy, jeżeli napotykamy pewne aspekty życia, których do końca nie rozumiemy, nietrudno jest założyć, że u ich podstaw również leżą ważne przyczyny. Na tej podstawie wiemy, że Allah nie czyni niczego bez powodu, że nie jesteśmy w stanie poznać przyczyny każdej rzeczy na tym świecie, że Allah czyni to co jest najlepsze i najkorzystniejsze dla ludzkości oraz że gdybyśmy poznali przyczyny tych aspektów naszego życia, przyznalibyśmy iż są one dla nas najodpowiedniejsze.
„Zaprawdę, stworzyliśmy każdą rzecz według pewnej miary.” Quran 54:49
A więc to zgodnie z własnym planem i osądem Allah stworzył każdą rzecz. Jak już powiedziałem, mamy podstawy by wierzyć, że dla każdego aspektu życia jednostki jest jakiś dobry powód, nawet jeśli nie jesteśmy w stanie sami go pojąć.
Spojrzyjmy na zegarek. Niektóre jego części zrobione są ze złota, inne ze stali a jeszcze inne ze szkła. Ma on płaską tarczę, cienkie wskazówki, trybiki różnych rodzajów i rozmiarów. Tarcza może być biała, podczas gdy cyfry mogą być czarne, jedna wskazówka czerwona a dwie pozostałe czarne. Cyfry różnią się od siebie, od jednego do dwunastu. Krótko mówiąc, aby działał zwykły zegarek potrzebujemy części różnego rodzaju, koloru, pochodzenia i kształtu. Czy mógłby on działać gdyby wszystkie części składowe były tego samego kształtu, rozmiaru i fasonu? Czy jedna wskazówka mogłaby się skarżyć, iż dwie pozostałe są innego koloru? Czy cyfra 1 mogłaby się skarżyć, iż nie otrzymała pozycji dwunastki? Gdyby wszystkie cyfry były w jednej pozycji, któż mógłby odgadnąć która jest godzina? Jeżeli zwyczajny mały zegarek nie może działać bez przeróżnych rodzajów części, czy jest jakikolwiek powód by sądzić, że ludzkie społeczeństwo funkcjonowałoby bez różnych typów ludzi o różnych kolorach, wyglądzie, możliwościach i umiejętnościach?
Spójrzmy jednak na to co mówią krytycy. Domagają się by nie istniały żadne choroby, niedoskonałości, żadne różnice finansowe; żeby wszyscy ludzie mieli tą samą siłę, inteligencję i majątek. Zastanówmy się dobrze nad taką wizją. Oznacza to, że nikt nie zależałby od kogoś innego. Nikt nie musiałby wykonywać jakiejkolwiek pracy ponieważ wszyscy mieliby tyle samo pieniędzy. Po co pracować kiedy mamy zagwarantowany dobry status? Świat pozostałby taki sam jak w momencie gdy narodził się na nim Adam. Żadnego rozwoju, nawet odzienia. Byłoby to jak karmienie niemowląt, które nie muszą troszczyć się o swoje potrzeby. Nie do tego jednak zostaliśmy stworzeni. Stworzeni zostaliśmy dla wyższych celów niż oddychanie, jedzenie i picie.
Jeżeli mamy przejść jakąś próbę, jej nieodłącznym elementem muszą być pewne trudności. Trudności te różnią się w przypadku różnych osób. Próba jest inna dla każdego.
Mogą się nam jednak nasunąć dwa pytania.
1. Jeśli to co mówisz jest prawdziwe, znaczy to że między różnymi osobami nie ma żadnej równości. Gdzie jest ta równość, z której Islam jest tak dumny?
Przez „równość” nie rozumiemy, że wszyscy ludzie są równej siły, zdrowia czy inteligencji. Równość nie znaczy też, że wszyscy urodzili się z równymi zdolnościami słyszenia czy widzenia ani też, że mężczyzna i kobieta mają równe możliwości fizyczne czy funkcje biologiczne. To co rozumiemy pod pojęciem „równości” to równość wobec prawa. Bogaci i biedni, silni i słabi, wszyscy są równi w obliczu religii; wszyscy muszą postępować według tych samych zasad i wszyscy są poddani temu samemu kodeksowi cywilnemu, kryminalnemu i etycznemu. W obliczu prawa nie ma wysokich i niskich ani faworyzowanych i zaniedbywanych. Inne znaczenie odnosi się do faktu, iż w Islamie każdy może osiągnąć możliwie najwyższy status bez względu na pochodzenie, kolor czy narodowość. Kryterium szacunku w Islamie to nie bogactwo czy siła, nie urodzenie czy kolor. Jedynym kryterium jest charakter. Quran mówi:
„Zaprawdę, najbardziej szlachetny spośród was w obliczu Allaha to najbardziej bogobojny spośród was.” (49:13)
2. Gdzie jednak jest sprawiedliwość Boga, który daje jednemu człowiekowi dobry wzrok a innego pozbawia oczu?
Wiemy, że jesteśmy tutaj z powodu próby. Egzaminatorem jest Allah. On decyduje w jaki sposób przebiegać będzie egzamin dla danej osoby. Sprawiedliwość leży w fakcie, iż egzaminator nie poddaje nikogo próbie ponad jego siły i możliwości. Allah nie dał nam skrzydeł i dlatego nie każe nam latać jak ptaki. To jest sprawiedliwość. Gdyby nakazał nam latać nie dając nam skrzydeł, byłoby to niesprawiedliwe. Czy jednak możemy twierdzić, że Bóg wyrządził nam krzywdę ponieważ nie dał nam skrzydeł, a dał je ptakom? Nie. Jego przywilejem jest wybór próby jaką przechodzić będzie dana osoba i w tym tkwi Jego sprawiedliwość i miłosierdzie, że nie wymaga od nikogo nic ponad siły i możliwości. Gdyby stworzył człowieka bez rąk, wyłączyłby go również z obowiązku dżihadu czy dokonywania ablucji. Gdyby wymagał od człowieka bez rąk prowadzenia walki, mielibyśmy prawo do narzekania. Jednak dopóki obowiązki człowieka nie przerastają jego możliwości, nikt nie może powiedzieć, że Allah wyrządził mu niesprawiedliwość.
Imam Dżafar as Sadiq (pokój z nim) spytany został kiedyś o Qada’ (los) i Qadar (Boskie przeznaczenie). Odpowiedział:
„Gdy Allah zgromadzi swoje sługi w Dniu Sądu, zapyta ich o rzeczy, które im powierzył (czyli o posłuszeństwo szariah leżące w naszych możliwościach); nie będzie jednak pytał o rzeczy, które im rozporządził i przeznaczył (czyli o warunki życia leżące poza naszą kontrolą).”