Mahmud Taha Żuk
بسم الله الرحمن الرحيم
Sura Al-Fatiha (Otwierająca) objawiona została w Mekce i jest – zdaniem wielu komentatorów muzułmańskich – pierwszą lub piątą surą w chronologii objawień [1]. Została ona objawiona powtórnie w Medynie, co poświadcza s. 15, 87: „Daliśmy tobie siedem [wersetów] powtarzanych i Koran wspaniały”.
Koran potwierdza, że sura Al-Fatiha od początku jej objawienia stanowiła ważną część modlitwy. Al-Fatiha, najczęściej odmawiana (recytowana) sura, ze względu na swój szczególny charakter, znana jest pod różnymi nazwami: „Fatihat-al-Kitab” (Otwierająca Księgę) – nazwę tę później muzułmanie skrócili do „Sura al-Fatiha” lub „Al-Fatiha”; „Surat-al-Salat” (Rozdział Modlitwy); „Al-Hamd” (Chwała); Umm-al-Quran” (Matka Koranu); „Al-Quran-al-Azim” (Wielki Koran); „Surat-al-Dua” (Rozdział Błagania); Al-Sab al-Mathani” (Siedem wersetów często powtarzanych); „Umm-al-Kitab” (Matka Księgi); „Al-Shifa” (Uzdrowienie); „Al-Kanz” (Skarbnica).
Al-Fatiha jest wyrazem łaski i miłosierdzia Bożego. Wywiera wpływ na moralny i duchowy rozwój człowieka. Jest lekarstwem na wątpliwości człowieka, ochroną przed tym co zabronione (haram). Jest niewyczerpanym źródłem wiedzy, jest esencją Koranu. Siedem wersetów Al-Fatihy jest kluczem do poznania Koranu.
W imię Allaha Dobroczynnego, Miłosiernego!
Chwała Allahowi, Panu Światów,
Dobroczynnemu, Miłosiernemu,
Władcy Dnia Rozliczenia.
Tobie służymy i Ciebie błagamy o pomoc.
Prowadź nas właściwą drogą,
drogą tych, których obdarzyłeś łaskami, a nie tych, na których spada Twój gniew, ani tych, którzy błądzą.
Analiza wersetów sury Al-Fatiha przybliży nam jej głębię i piękno.
Słowa tego wersetu (basmali) są samą esencją Al-Fatihy. Wersetem tym rozpoczyna się sto trzynaście sur Koranu (z wyjątkiem sury dziewiątej), zaś w całym Koranie występuje on sto czternaście razy (raz w środku sury 27, w. 30), gdzie pojawia się jako zwrot rozpoczynający list.
Basmala rozpoczyna Koran, słowa basmali są pierwszymi słowami, które zapadają w duszy muzułmanina. Każdą sprawę, każde nasze pragnienie, działanie rozpoczynamy wypowiadając basmalę. Wypowiadając basmalę odwołujemy się do Allaha, do Jego potęgi i Miłosierdzia. W ten sposób każda nasza myśl, wszelkie nasze działanie stają się służbą Bogu.
Wyraz Allah zawiera w sobie wszystkie imiona Boga. Rahman i Rahim pochodzą od słowa rahmat, które zawiera w sobie ideę miłości i miłosierdzia. Al-Rahman to Dobroczynny Bóg, którego miłość i miłosierdzie ujawniają się w stworzeniu świata, zaś Al-Rahim to Miłosierny Bóg, którego miłość i miłosierdzie ujawniają się w tym co „nastąpiło potem”, to znaczy w konsekwencjach uczynków ludzkich. Tak więc Al-Rahman wyraża najwyższy stopień miłości i hojności. Ta idea czynienia dobra rozciąga się na wszystkich ludzi. Dobroczynność Allaha obejmuje wszystko co żyje na całej planecie. Natomiast Al-Rahim oznacza bezgraniczną łaskę i miłosierdzie, które są udziałem ludzi wypełniających nakazy Boga.
Al-Hamdu-Lilahi – Chwała Allahowi. Występują tu trzy elementy: chwały, wdzięczności, czci. To należy się tylko Bogu. Aby oddawać Bogu chwałę i cześć, musimy Go poznać. Nie będziemy w pełni świadomi głębi tej sury, jeśli nie poznamy Boga. Modlimy się do Boga, bowiem jest On godzien czci.
Rabbi-l-A’alamin – Panu Światów. Słowo rabb najczęściej tłumaczy się jako „pan” lub „wychowujący do doskonałości” albo jako „wychowanie”. To Bóg, Pan świata, który obdarza go doskonałością, kieruje ten świat i wszystko co żyje do doskonałości. Koran wskazuje więc, że wszystko co żyje przechodzi proces kształtowania, wychowywania.
Rahman – miłosierdzie Boga jest pełne, bez granic, od Niego pochodzi całe istnienie.
Rahim – kieruje nas do Boga, którego miłosierdzie skierowane jest ku ludziom.
Rahman i Rahim mówią, że świat należy postrzegać jako jedno wielkie miłosierdzie Boga. W ręku człowieka jest dobro i zło. Porządek stworzony przez Boga to porządek dobra. Rahim wymaga od nas poznania samych siebie. Człowiek posiadając wolną wolę winien odpowiedzieć sobie na pytanie: jakie jest jego miejsce w świecie?
Malik – „król”, „władca”. Znaczenia tego słowa w pełni oddaje kolejny atrybut Boga, który jest władcą tego i przyszłego świata. Nie królowie, prezydenci, sekretarze, rządy są władcami świata. Władcą świata jest tylko Bóg! Jedynie Bóg posiada, rozkazuje i ustanawia prawa.
Jaum – znaczy „czas”, „dzień”, „noc”. Tu chodzi o pewien okres czasu. Prawo rozliczenia człowieka przed Bogiem działa stale. Dzień Sądu to Jego dzień, dzień pełnego przedstawienia ludzkich czynów dobrych i złych. To prawo rozliczenia działa zawsze, w każdej chwili. I o tym każdy człowiek musi pamiętać.
Din oznacza „rozliczenie”, jak też „religię”. Władca Dnia Rozliczenia jest kolejnym atrybutem Boga i łączy się z wcześniej przedstawionymi atrybutami: Dobroczynny i Miłosierny. Dobroczynność to manifestacja Boga wobec wszystkiego co żyje, wobec wszystkich ludzi. Miłosierdzie kierowane jest do konkretnej jednostki, do każdego kto akceptuje Prawdę. Zaś przez rozliczenie do doskonałości doprowadzani są ci, którzy czasami odchodzą od Prawdy objawionej przez Boga. Bóg jest miłosierny i litościwy. Bóg jest władcą Dnia Religii w rozumieniu, że na świecie dojdzie stopniowo do przebudzenia duchowego, ludzie uznają religię za jedyny drogowskaz w swym życiu.
Poprzednie wersety mówiły o wielkości Boga, pozostałe mówią o pragnieniu duszy ludzkiej, by sięgnąć wyżyn. Co człowiek ma zrobić, aby osiągnąć prawdziwą wielkość? Do prawdziwej wielkości dochodzimy przez posłuszeństwo (ibadat) Bogu. Postawę służebną osiągniemy poprzez napełnienie siebie atrybutami Boga. Pierwsze cztery wersety mówią o jednobóstwie w aspekcie teologicznym, dogmatycznym. Były to różne etapy poznania Boga. Teraz mówimy o jednobóstwie w znaczeniu praktycznym, w aspekcie życia społecznego (rodzina, sąsiedzi, naród, państwo).
’Ijjaka na’budu – „Tobie służymy”, „Ciebie czcimy”. Służymy i czcimy tylko Boga, ale Bóg nakazał również posłuszeństwo wobec rodziców, prawdziwych przywódców, imamów – i jest to w istocie także posłuszeństwo wobec Boga. Okazujemy posłuszeństwo, ponieważ taka jest wola Boga. Wypełniając to posłuszeństwo służy się Bogu. Musimy przy tym pamiętać o wskazaniu Proroka Muhammada: „nie ma posłuszeństwa tam, gdzie jest nieposłuszeństwo wobec Boga”.
’Ijjaka nasta’jin – „Ciebie błagamy o pomoc”. Punktem oparcia dla człowieka jest Bóg. Bóg wyposażył człowieka w intelekt, wolę działania, siłę. Zabiegając o pomoc Boga należy pamiętać, że przyczyną wszystkiego jest Bóg i że On wszystkim kieruje.
Hidayat oznacza „przewodnictwo”, „wskazywanie drogi”, „prowadzenie człowieka właściwą drogą, dopóki nie osiągnie on celu”. Człowiek potrzebuje przewodnictwa Boga, szczególnie dziś, wobec tylu zagrożeń. Prosimy więc Boga, aby prowadził nas „prostą drogą” ku doskonałości. Ta droga została określona w akcie stworzenia. Człowiek powinien to odkryć, odszukać cel i podjąć decyzję – to nie człowiek jest twórcą drogi, drogę wytyczył Bóg, który jest przewodnikiem.
Ludzi dzielimy na grupy według tego, komu oddają cześć i jaką drogę wybierają. Grupa pierwsza to prorocy, imamowie (12 imamów szyickich), ludzie doskonali; druga to ludzie zagubieni w swym człowieczeństwie, oddający cześć różnym bóstwom (konsumpcji, władzy) – to są ci, na których Bóg jest „zagniewany”; trzecia to ludzie nie mający określonej drogi postępowania i tych werset określa jako błądzących.
Werset ten mówi: Boże wskaż nam drogę prostą, drogę ludzi bogobojnych, czystych, sprawiedliwych, żyjących wiarą. Ale nie będzie to droga konsumpcji, liberalizmu kapitalistycznego czy komunizmu, bo są to drogi bezbożnych i błądzących. Muzułmanin podąża śladem swoich duchowych przywódców. Sura przestrzega przed zejściem z tej drogi. Droga prowadząca do Boga jest prosta.
[1] – Muir twierdzi, że jest szósta w chronologii objawień, Nölgeke, że czterdziesta ósma, zaś Grimme, że siedemdziesiąta dziewiąta.
Artykuł zaczerpnięty z Rocznika Muzułmańskiego (2 1414h/1994), wydawanego przez Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej.